Κατά τον 19ο αιώνα και σε αναλογία με τις εξελίξεις που συντελούνται στον χώρο των παραστατικών τεχνών, οι συνθέτες χρησιμοποιούν το εξωτικό στοιχείο στο έργο τους. Η έννοια του «εξωτικού» στα πλαίσια της μουσικής των ρομαντικών συνθετών έχει διφορούμενες σημασίες. Το εξωτικό μπορεί να υφίσταται στην θεματολογία του έργου, κάτι που συναντάται ήδη στους κλασικούς, όπως στην όπερα του Mozart “η αρπαγή από το Σεράι” ή στη Sonata alla Turka, και αντίθετα, στην ίδια την δομή και τα δομικά στοιχεία του έργου. Με αυτή την έννοια οι εθνικές μουσικές σχολές εμπεριέχουν το στοιχείο του εξωτισμού, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι οι εθνικοί συνθέτες πραγματεύονται τα χρώματα της πατρίδας τους.
Στα πλαίσια των εθνικών σχολών, η επιδίωξη του εθνικού χρώματος επιτυγχάνεται με την χρήση folk τοπικών στοιχείων στη διάρθρωση της μελωδίας και την αρμονική γλώσσα αλλά και η χρήση μουσικών συστημάτων που ξεφεύγουν από το στενά δυτικοευρωπαϊκό σύστημα του μείζονα-ελάσσονα. Εντούτοις η κυρίαρχη δυναμική στην εισαγωγή του εθνικού και εξωτικού στοιχείου βρίσκεται στην όπερα. Στις όπερες των Ιταλών κυριαρχεί το Ιταλικό μπελ-κάντο, ενώ στην Βαγκνερική όπερα το γερμανικό ιδίωμα, με την εισαγωγή στοιχείων που επιχειρούν να υποβάλλουν το εξωτικό κλίμα της Γοτθικής και Κελτικής μυθολογίας.
Εντούτοις είναι κυρίως ο George Bizet που θα εισαγάγει το εξωτικό στοιχείο, με τις όπερές του, «Carmen», «Αλιείς μαργαριταριών» και «Τζαμιλέ». Ο Bizet δεν αρκείται σε έναν εξωτισμό που εξαντλείται στην θεματολογία, αλλά εισαγάγει ρυθμικά, αρμονικά και οργανικά στοιχεία που εντάσσουν το εξωτικό στοιχείο στην δομή του έργου. Η «Habanera» στην Carmen, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της προσέγγισης. Στο μπαλέτο «Καρυοθραύστης» του Tchaikovsky μπορούμε να συναντήσουμε ανάλογη προσέγγιση, όπου αν και είναι δειλή η εισαγωγή εξωτικών οργάνων, εντούτοις ο «κινέζικος», «Αράβικος» και «Ρώσικος» χορός, αποδίδονται με τα δομικά εξωτικά στοιχεία που τους αναλογούν: χρωματικές κλίμακες, πεντατονικά στοιχεία και τροπική αρμονία.
Στον Ιμπρεσιονισμό κυρίως γίνεται η εκτεταμένη χρήση του εξωτικού στοιχείου. Εξωευρωπαϊκά τροπικά συστήματα και αρμονική γλώσσα, πρωτότυπα ηχοχρώματα και υφή που αποπνέουν την γραφικότητα και την ατμοσφαιρικότητα, απαρτίζουν το ιμπρεσιονιστικό ιδίωμα. Που παραπέμπει στην Μαυριτανία, την Ισπανία, την Ιάβα, τη Ιαπωνία και την Κίνα. . Στο έργο του για πιάνο ¨Danse Bohemienne” στα 1880, η τροπικότητα αποτελεί το κυρίαρχο υπόβαθρο της δομής, ενώ στο “string Quartet in G minor” op.10 του 1893, το έργο δομείται με βάση το πεντατονικό σύστημα με σαφείς αναφορές στη μουσική της Πολυνησίας. Ανάλογη χρήση του υλικού γίνεται στη ραψωδία για ορχήστρα “Espania” του E. Chabrier, σύνθεση του 1883, όπου ο συνθέτης εκμεταλλεύεται όλα τα δομικά στοιχεία της ισπανικής μουσικής, επιτυγχάνοντας εντυπωσιακές ηχοχρωματικές σχέσεις.
Η κατανόηση του εξωτισμού στη μουσική συνδέεται άμεσα με την ρομαντική φιλοσοφία και τον εθνικισμό. Στο «Λεξικό της μουσικής» ο Rousseau υποστήριξε ότι η μουσική κατάγεται από τη γλώσσα, κατά τέτοιο τρόπο ώστε κάθε έθνος να έχει εκτός από την γλώσσα και την δική του μουσική. Οι ιδέες του Rousseau, όπως εκείνη, αναφορικά με την «γενική βούληση», άσκησαν ιδιαίτερη επίδραση στους ρομαντικούς. Η εναντίωση στην αφαιρετική σκέψη του Διαφωτισμού, η αναγωγή του volksgeist σε υπερβατική αρχή της οργανικής θεώρησης για το πολιτισμό και το έθνος κιαι η έννοια της ιδιαίτερης πολιτισμικής έκφρασης του κάθε λαού, έθεσαν τη μουσική των συνθετών του 19ου αιώνα στο επίκεντρο των κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων. Ο ρομαντισμός παρέσχε νομιμοποίηση στον εθνικισμό και αντίστοιχα, ο εθνικισμός, στην χρήση της μουσικής για εθνικούς λόγους. Η πολιτική διάσταση της ρομαντικής εθνικής μουσικής είναι κατανοητή στο πλαίσιο της Ευρώπης των μοναρχιών μέσα στις οποίες οι τα αφυπνισμένα έθνη καταπιέζονται και διεκδικούν την ελευθερία και την αυτονομία τους. Η εθνική μουσική αποτελεί εγερτήριο κάλεσμα στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, ή σε διαμορφωμένα έθνη, προτροπή για επαγρύπνηση.
Ταυτόχρονα, ενδιαφέρων παρουσιάζει η περίπτωση των Γάλλων συνθετών, που κάνουν χρήση των εξωτικών χρωμάτων με την ευρύτερη έννοια, πέραν της εθνικής τους ταυτότητας. Είναι το ανάλογο του Byron σε σχέση με το φιλελληνισμό. Οι συνθέτες που ζουν σε χώρες όπου υπάρχει ταύτιση κράτους και έθνους, προσεγγίζουν το εξωτικό στοιχείο είτε με κριτήρια αλληλεγγύης ως προς τα έθνη από τα οποία προέρχεται αυτό, είτε με κριτήρια αισθητικά. Ο ρομαντισμός καθώς ελκύεται από το υπερβατικό στοιχείο, αποδίδει ένα ιδιαίτερο συμβολικό περιεχόμενο στο γραφικό και απόμακρο. Ταυτόχρονα, το τοπικό με τον προσδιορισμό του ως εθνικό, συνδέεται άμεσα με το volksgeist και τον εξωτισμό που εμπεριέχει μέσα στην επικράτειά του. Αντίθετα από την αφαιρετική προσέγγιση του Διαφωτισμού περί μιας μόνης ορθής μουσικής κουλτούρας, ιδέας που εμπεριέχει την πολιτισμική ηγεμονία της Δύσης, ο ρομαντισμός κατακερματίζει τούτο το μοντέλο, με το αίτημά του ως προς την ιδιαιτερότητα της κάθε εθνικής κουλτο
Γρ, Σουλτάνης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου