Από μια άποψη, ο εξωτισμός εκκινεί από τις ρομαντικές ιδέες. Η θέση του Herder όσο και του Rousseau, αναφορικά με την γλωσσική διάσταση του πολιτισμού, εμπεριέχει τον πολιτισμικό σχετικισμό και την έννοια της αυταξίας της όποιας πολιτισμικής παράδοσης. Έτσι εκτός από τον Ingres, και τον Gericault, και περισσότερο στον Delacroix, διαφαίνεται η τάση στον εξωτισμό, τόσο στο θεματικό όσο και στο μορφολογικό επίπεδο. Θα ξανασυναντήσουμε το εξωτικό στοιχείο στους ιμπρεσιονιστές και κυρίως στο Manet, όπως αργότερα στον Van Gogh και τον Gaugin. Η επίδραση των γιαπωνέζικων χαρακτικών στην ιμπρεσσιονιστική ζωγραφική αποτελεί ίσως μια στυλιστική περισσότερο παρά θεματική επίδραση. Ο εκλεκτισμός στο χώρο της αρχιτεκτονικής, από τα μέσα του 19ου αιώνα θα εισαγάγει επίσης το εξωτικό στοιχείο , κάτι που θα χαρακτηρίσει γενικότερα την Art Nouveau.
Το φαινόμενο του εξωτισμού μπορεί να ερμηνευτεί από δύο οπτικές γωνίες: μία καλλιτεχνική και μία πολιτισμική. Από πολιτισμική άποψη ο εξωτισμός ή οριενταλισμός αποτελεί ένα σύστημα αναπαραστάσεων του «άλλου», μια κατασκευή του άλλου ως αντιθετικού στοιχείου της Δύσης. Ο Said, θα επισημάνει τον φαντασιακό χαρακτήρα αυτής της κατασκευής, με απώτερο στόχο την πολιτισμική και ιμπεριαλιστική κυριαρχία της Δύσης.. Εντούτοις, ο πολιτισμικός σχετικισμός που εμπεριέχεται στο ρομαντικό πρόγραμμα αποτελεί μια γνήσια δυναμική διερεύνησης της πολιτισμικής ετερότητας. Έτσι, το φαινόμενο του εξωτισμού από καλλιτεχνική άποψη εμπεριέχει μια διαφορετική από την θεσμοποιημένη δυναμική. Το εξωτικό στοιχείο στο θεματικό επίπεδο, ερμηνεύεται στο ρομαντικό πλαίσιο, ως στοιχείο που ερεθίζει την φαντασία του καλλιτέχνη με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε αυτός να εκφράσει μέσω της τέχνης του συναισθήματα που δεν ικανοποιούνται από τα θέματα της άμεσης πραγματικότητας στην οποία ζει. Με αυτή την έννοια ο εξωτισμός αποτελεί το μέσον ώστε να αμφισβητηθεί ο βιομηχανικός πολιτισμός και η πραγματικότητα που αυτός κατασκευάζει. Η επίδραση που άσκησε το κίνημα Arts-and-Crafts του W.Morris, με βάση τις αισθητικές ιδέες του J.Ruskin, στην Art Nouveau, αποτελεί την ισχυρότερη ένδειξη αναφορικά με τη λειτουργία του εξωτισμού ως μέσου αμφισβήτησης. Ταυτόχρονα ο εξωτισμός λειτουργεί συμπληρωματικά ως προς την ρομαντική αντίδραση στον αστισμό και την εκ νέου ανακάλυψη της ομορφιάς και της απλότητας της φύσης.
Από άποψη μορφοπλαστική, το εξωτικό στοιχείο επιτρέπει στον καλλιτέχνη να επαναπροσδιορίσει τα τεχνικά μέσα αναφορικά με την ποιητική του, διαβάζοντας και αποδίδοντας με έναν νέο τρόπο το χώρο και τα πράγματα. Το εικαστικό, αρχιτεκτονικό ή μουσικό έργο, προσεγγίζοντας το «εξωτικό» αντικείμενο, επαναπροσδιορίζει τη γραμμή, το φως , τον όγκο ή τον ήχο, έτσι ώστε να ανανεώνει τα δομικά στοιχεία του.
Τα μορφοπλαστικά στοιχεία στην ζωγραφική των εικαστικών και των αρχιτεκτόνων του 19ου αιώνα διαμορφώνονται από την επαφή με το εξωτικό στοιχείο. Όσον αφορά τη ζωγραφική, η επαφή με τη γιαπωνέζικη τέχνη υπήρξε καθοριστική. Τα έργα της γιαπωνέζικης τέχνης με το όνομα Ukiyo-e, «εικόνες του κόσμου ή της ζωής που κυλάει» , των Hokusai, Hirishige Utamaro, εκφράζωντας μιαν αισθητική που προέρχεται από το Ζεν Ιαπωνικό Βουδισμό, μιαν αισθητική της κίνησης και της παροντικότητας, θα ασκήσουν έντονη επίδραση στον Manet, τους ιμπρεσιονιστές γενικά, έως και την Art Nouveau. Αυτό που χαρακτηρίζει τα γιαπωνέζικα χαρακτικά (έγχρωμες ξυλογραφίες), κάτι ανάλογο με την ποίηση Haiku, είναι η απουσία προοπτικής, η επιπεδότητα και ο διακοσμητικός χαρακτήρας του χρώματος με τις φαρδιές πινελιές, όσο και το σχέδιο που υπακούει στην εκφραστικότητα. Αυτά τα στοιχεία βοήθησαν στον απεγκλωβισμό από τις εικαστικές συμβάσεις που είχαν διαμορφωθεί από την εποχή της αναγέννησης. Η δυναμική της γραμμής και της κίνησης μαζί με την επιπεδότητα υπήρξαν τα κύρια χαρακτηριστικά της Art Nouveau, παράλληλα με την τάση για σύνθεση πολλών μορφών τέχνης και μελέτης της φύσης. Κυρίαρχο στοιχείο επίσης είναι ο πριμιτιβισμός που αντλεί στοιχεία είτε από την εξωτική είτε από την μεσαιωνική τέχνη, γεγονός που προσδίδει στα έργα το στοιχείο ναΐφ.
Στην αρχιτεκτονική, η κύρια κατεύθυνση έχει ξεκινήσει από τα μέσα του 19ου αιώνα με τον εκλεκτισμό και τον πολυστυλιτισμό. Ο εξωτισμός και η τάση απλοποίησης, ταυτόχρονα με την χρήση νέων υλικών όπως ο σίδηρος, το γυαλί, το τσιμέντο και το ενισχυμένο σκυρόδεμα, βοήθησαν στην διαμόρφωση της γλώσσας της Art Nouveau για την οποία η ποιότητα, η συγχρονικότητα και η απλότητα είναι ζητούμενα. Η κυριαρχία της γραμμής, η ελαφρότητα των φερόντων στοιχείων του όγκου μέσω των νέων υλικών και η επακόλουθη βαρύνουσα σημασία της διακόσμησης, επέτρεψαν την αντίδραση έναντι στα στυλ της δυτικής παράδοσης. Ταυτόχρονα, ο Ιαπωνισμός έγινε κυρίαρχη τάση, αφού τα αισθητικά δεδομένα του επέτρεπαν την επεξεργασία των υλικών από την προοπτική της κίνησης και της ελαφρότητας.
Γρ. Σουλτάνης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου